Memduh Şevket Esendal kimdir?

MEMDUH ŞEVKET ESENDAL’IN HAYATINA DAİR

1883 yılında Çorlu'da dünyaya geldi. Babası Mehmet Şevket Bey, annesi Emine Şadiye Hanım'dır. Varlıklı bir çiftçi ailesinin 3 oğlundan ikincisi idi. Edirne Lisesi'nde eğitim görmüştür. Savaş ve göçler yüzünden çocukluğunda düzenli bir eğitim görme fırsatı olmadı; kendi kendisini yetiştirerek Arapça, Farsça, Fransızca öğrendi. Ailesi Balkan Savaşı ve Bulgar baskınları nedeniyle çiftliklerini bırakıp İstanbul’a göç etmişti; savaştan sonra tekrar Çorlu’ya dönüldüyse de I. Dünya Savaşı’nın başlaması ile ailesi ile tekrar İstanbul’a geldi. Ailesi tüm mal varlığını kaybettiği için geçim sıkıntısı çekerek büyüdü. 1907’de babasının ölümü üzerine ailesinin geçimini üstlendi ve memuriyete başladı.

MİLLÎ MÜCADELEYE KATILIŞI

İşgalci İngiliz kuvvetlerinin İstanbul’daki İttihat ve Terakki merkez binasını bastıkları 13 Kasım 1918 günü orada bulunan Memduh Şevket, kaçmayı başardı. İstanbul hükûmeti tarafından kovuşturmaya uğrayıp takip edildiği için İstanbul’un değişik yerlerinde ve İtalya’da bir süre saklandı. 1920’de işgale karşı ulusal direnişin lideri Mustafa Kemal’in çağrısı üzerine Ankara’ya gitti.

BAKÜ ELÇİLİĞİ

1921’de Ankara’daki millî hükûmetin ilk yurt dışı temsilciliğini açtığı Bakü’ye "orta elçi" olarak gönderildi. Görevi, öncelikle Kafkaslar'da ve Rusya içlerinde I. Dünya Savaşı'ndan kalma Türk esirlerinin Anadolu'ya getirilmesi ve silah, cephane nakliyatı idi. Bakü'deki Türk esirlerin yurda dönmeleri konusunda büyük emek sarf etti. Rusya'da seferberlik ilanından sonra Azerbaycan'daki Türk tebaanın Ruslar tarafından askere almasını önledi. Mayıs 1922'de Azerbaycan'da Arap alfabesinden Latin alfabesine dönme girişimi olduğunda bu süreci yakından takip etti ve konu hakkında Ankara'ya rapor yazdı.

1924 yılında Rusya'nın bağımsız Azerbaycan Devleti'ne son vermesi üzerine Bakü'deki Türk temsilciliği kapandı ve Memduh Şevket Bey yurda döndü.

YAZARLIK SÜRECİ

Genel Sekreterlik görevini bıraktıktan sonra sadece edebiyatla ilgilendi ve yapıtlarını derleyip kitaplaştırmakla uğraştı. Öyküleri, Sanat ve Edebiyat, Seçilmiş Hikâyeler, Ulus, Ülkü, Hisar, Pazar Postası, Türk Dili gibi gazete ve dergilerde yayınlandı. Siyasetçi ve edebiyatçı kimliklerini ayrı tutmak için yazılarında M.Ş.E, Mustafa Memduh, Mustafa Yalınkat, M. Oğulcuk, İstemenoğlu gibi takma isimler kullandı. Yaşamının yalnızca dokuz yılında (1923-1926, 1946-1952) ciddi biçimde edebiyatla uğraşmasına rağmen Türk öykücülüğünün önemli bir ismi oldu. Durum hikâyeciliğinin Türk edebiyatındaki temsilcisidir. Yazdığı öykülerin sayısı 223'ü bulur. En çok bilinen eseri 1934 yılında yayımlanan Ayaşlı ve Kiracıları adlı romanıdır.

Esendal, beyin kanaması sonucu 16 Mayıs 1952 gecesi Ankara'da hayatını kaybetti. Cenazesi Ankara'daki Cebeci Asri Mezarlığında defnedildi.

Esendal'ın Türk Edebiyatı'na getirdiği en önemli yenilik, ele aldığı konuları büyük bir sadelikle işlemesidir. Bu konular yine sıradan insanların yaşamları etrafında gezinir. Öykücülüğe başladığı ilk yıllarda, dilde sadeleşmenin öncüsü olan Ömer Seyfettin'in izinden giden Esendal, ustalık dönemine eriştiğinde, hem Ömer Seyfettin'den, hem de kendi çağdaşlarından daha sade ve düzgün bir dille yazmıştır. Üslubunda Çehov'un etkileri açıkça görülür. Hatta bazı öyküleri Çehov'dan yapılmış uyarlamalardır. Ancak bu etki, yazım tarzı, dildeki sadelik, kişilerin seçilişi ile sınırlı kalır. Esendal, Çehov'un karamsar bakışını tekrarlamaz. Kendi deyişiyle insanlara yaşamak için ümit, kuvvet ve neşe veren yazılardan hoşlanır, insanları mutfak paçavrasına çeviren ve yeise düşüren yazılardan hoşlanmaz.

Hikayeye 1908'de, kendinden önceki edebi gelenekle başlayana Memduh Şevket Esendal, 1921'den sonra, özellikle türün yapısı, bu yapıyı teşkil eden unsurlar bakımından Çehov tarzı hikayeyi benimsedi. Hikayelerinde günlük hayatın tabiiliğini esas aldı. Olay örgüsü için büyük olaylar ve çatışmalara ihtiyaç duymadı. Sadelik, tabiilik, yalınlık ve yer yer mizahilik niteliklerine sahip bir üslupla okuyucu karşısına çıktı.

Esendal, hikaye ve romanlarında aile müessesesi, yöneten-yönetilen ilişkisi, günlük hayatı çerçevesinde küçük insan, yozlaşma, çocuk ve çocukluk, Bulgar zulmü, zavallılara acıma konu ve temaları üzerinde durdu. Dikkatini Türk milletinin İmparatorluktan Cumhuriyete geçiş dönemi problemleri üzerinde yoğunlaştırdı.

Türk edebiyatında durum öykücülüğünün (Çehov tarzı) en önemli temsilcilerindendir. Edebiyat çevresince Yerli Çehov olarak adlandırılmıştır. Öykülerinde derin insan sevgisini işlemiştir. Dili sade, temiz ve pürüzsüzdür.

Memduh Şevket Esendal’ın Eserleri

ROMAN:

Ayaşlı ve Kiracıları (1934-1957)

Vassaf Bey (1983, ölümünden sonra)

Miras

ÖYKÜ:

Bir Kucak Çiçek

Bizim Nesibe

Gödeli Mehmet

Güllüce Bağları Yolunda

Hava Parası

İhtiyar Çilingir

Kelepir

Mendil Altında

Otlakçı

Sahan Külbastısı

Veysel Çavuş

Gönül Kaçanı Kovalar

Mutlu Bir Son

Hikayeler 1. Kitap (1946, Otlakçı adıyla 1958)

Hikayeler 2. Kitap (1946 Mendil Altında adıyla 1958)

Temiz Sevgiler (iki cilt, ölümünden sonra 1983)

Veysel Çavuş (1984, ölümünden sonra)

Bir Küçük Çiçek (1984, ölümünden sonra)

İhtiyar Çilingir (1984, ölümünden sonra)

Bütün eserleri 9 cilt olarak 1983-1984’te yayınlandı.

HATIRA

Tahran Anıları ve Düşsel Yazılar